نگاهی به شب چله و یلدا در فرهنگ ایرانی
تاریخ انتشار: ۳۰ آذر ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۹۳۳۷۷۳۱
سوفیا منشیپور، کارشناسارشد زبان و ادبیات فارسی و پژوهشگر درمورد شب چله و یلدا در فرهنگ ایرانی بیان کرد: «شب چله» یکی از آئینهای کهن ایرانی است. آخرین شب از فصل پاییز، ۳۰ آذر بلندترین شب سال در نیمکره شمالی زمین است و ایرانیان از دیرباز این شب را تا بامداد بیدار میماندهاند تا به استقبال فصل زمستان بروند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
چرا شب یلدا و آئین آن مهم است؟
سوفیا منشی پور درمورد دلیل اهمیت شب چله و آئین آن تصریح کرد: درآغاز بهتر است با گاهشماری ایران باستان بیشتر آشنا شویم تا به ارزش و جایگاه این شب و این جشن بیشتر پی ببریم.
در گاهشمار ایران باستان، هر یک از روزهای ماه، به نام یکی از امشاسبندان (فرشتگان / ایزدان) نامیده میشده؛ همچنین هر ماه به نام یکی از امشاسبندان است (فروردین، اردیبهشت، خرداد، تیر، امرداد، شهریور، مهر، آبان، آذر، دی، بهمن، اسفند). هرگاه نام روز و نام ماه با هم یکی میشد، آن روز را جشن میگرفتند، یعنی در هر ماه یک جشن ماهانه داشتند؛ اما در دیماه چهار روز بود که نام ماه و نام روز یکی میشد؛ بهعبارتی در دیماه چهار جشن برگزار میشد. اولین روز از هر ماه، اورمزد (اهورامزدا) نام داشت و دی به معنی «دادار» صفتی برای اهورامزداست (دادار به معنی آفریننده و سازنده و بخشایشگر است). هشتم و پانزدهم و بیستوسوم دی ماه نیز «دی» نامیده میشدند؛ از این رو همانطور که گفته شد در دیماه چهار جشن آئینی برگزار میشد که نخستین آن در روز اول دیماه بود.
این پژوهشگر گفت: از طرفی باید به این نکته توجه داشت که زندگی ایرانیان برپایه کشاورزی و دامداری بود و از شرایط آبوهوایی و گردش فصول تأثیر میگرفت. زمستان برای کشاورزان و دامداران با دشواریهای بسیاری همراه بودهاست و انتظار فرارسیدن بهار و سپری شدن این روزگار سخت، همواره نور امید را در دل مردم روشن نگه میداشت؛ مردمی که برای زندهماندن، چشم به خورشید و مادرِ زمین دارند تا بذر زندگی را در دل آن بکارند و در پاییز، با برداشت محصولات، آذوقه زمستان خود را فراهم آورند. آری، زندگی در دوران کهن، نبرد بین شب و روز بود، جدال تاریکی و روشنی، و «آفتاب» نماد قدرتمندی از ایزد «مهر» بود، ایزدبانوی پیمان و وفاداری. در طولانیترین شب سال، مردم تا بامداد بیدار میماندند تا به خورشید سلامی دوباره کنند و جان گرفتن دوباره آن را جشن بگیرند.
سوفیا منشی پور در پاسخ به این پرسش که «چرا به این شب، «شب چله» میگفتند؟» گفت: زمستان سخت در دو ماه دی و بهمن رخ مینماید و از اسفند ماه، زمین دوباره نفس میکشد و کمکم تنَش گرم میشود. ایرانیان قدیم دو ماه دی و بهمن را که جمعاً ۶۰ روز بود، به دو بخش تقسیم میکردند: چله بزرگ و چله کوچک. چله بزرگ ۴۰ روز اول بود (یعنی از اول دی تا ۱۰ بهمن) و چله کوچک ۲۰ روز باقیمانده بود (۱۱ تا ۳۰ بهمن) آنها باور داشتند که در چله بزرگ سرما شدیدتر است. همانطور که مشاهده کردید، تا اینجا، نامی از یلدا به میان نیامدهاست.
یلدا چیست و از کجا آمدهاست؟
این پژوهشگر تصریح کرد: «یلدا» واژهای سُریانی (زبانِ کهن مردم بابِل و سوریه) از خانواده زبانهای سامی است که با واژه «میلاد» عربی مترادف است. این واژه به معنای تولد و زایش است و به میلاد عیسی مسیح اشاره دارد. همزمانیِ زادروز عیسی مسیح با شب چله و البته آمیختگی باورهای مهرپرستی با باورهای مسیحیان، موجب شد که بلندترین شب سال را «شب یلدا» بنامند. پس از ظهور و گسترش مسیحیت، این نام در بین ایرانیان نیز رواج یافت و امروزه شب چله را شب یلدا مینامیم.
ابوریحان بیرونی، دانشمند قرن چهارم هجری شمسی، در آثار الباقیه، درباره روز اول زمستان (یلدا) میگوید: «و نام این روز میلاد اکبر است و مقصود از آن، انقلاب شَتوی (زمستانی) است. گویند در این روز، نور از حد نقصان به حد زیادت خارج میشود و آدمیان به نَشو و نما آغاز میکنند و پریها (دیوها) به ذَبول و فنا روی میآورند.»
سوفیا منشی پور اظهار کرد: در ادبیات فارسی، یلدا در معنای کلی، به هر شب بلند و تاریک گفته میشود، همانطور که شاعران ما در اشعار خود از این نام برای بیان حسّ خود از شب بلند و طولانی هجر و فراق و گاه در توصیف ظلم و بیداد حاکمان بهره بردهاند، گاه نیز شب و شب یلدا استعاره از سیاهی و بلندی زلف معشوق است.
این پژوهشگر ادامه داد: برای روشنتر شدن بحث، چند نمونه از اشعار شاعران ایرانی که در آنها یلدا آمده است را مرور میکنیم:
هرکه مجموع نباشد به تماشا نرود/ یار با یار سفرکرده به تنها نرود
باد آسایش گیتی نزند بر دل ریش / صبح صادق ندمد تا «شب یلدا» نرود
(شب فراق و جدایی)
«سعدی»
***
عَلَم دولت نوروز به صحرا برخاست / زحمت لشکرِ سرما ز سرِ ما برخاست
روزِ رویش چو برانداخت نقابِ شب زلف / گفتی از روز قیامت «شب یلدا» برخاست
(استعاره از زلف معشوق)
«سعدی»
***
بر رخ تو کآفت جان من است / از «شب یلدا» سپه آوردهای
شانه کاو گم کرده بر فرق تو ره / موکشانش رو به ره آوردهای
(استعاره از زلف)
«امیرخسرو دهلوی»
***ای لعل لبت به دلنوازی مشهور / وی روی خوشت به ترکتازی مشهور
با زلف تو قصهای است ما را مشکل / همچون «شب یلدا» به درازی مشهور
(زلفی که، چون شب یلدا دراز است؛ وجه شبه، بلندی است)
«عبید زاکانی»
***
دوشینه شبم بود شبیه «یلدا» / آن مونس غمگسار نامد عمدا
شب تا به سحر ز دیده دُر میسفتم / میگفتم ربِّ لاتذرنی فردا
«مهستی گنجوی»
***
شام هجران تو تشریف به هرجا ببرَد / در پس و پیش هزاران «شب یلدا» ببرد
«وحشی بافقی»
***
جز ماشطهی صُنعِ تو کس حلقه نسازد / بر جبّهی مه، جعدِ سیاهِ «شبِ یلدا»
«خواجوی کرمانی»
***
سنبلت زانرو به بالا سر فرود آورده است/ تا چو بالای تو دایم کار او بالا بود
هست در سالی شبی ایام را یلدا ولیک /کس نشان ندهد که ماهی را دو شب یلدا بود
(اشاره به دو زلف یار/ زلف دو تا)
«خواجوی کرمانی»
***
«ناصرخسرو قبادیانی» یلدا را به ظلمت شب و معصیت، تشبیه کردهاست:
«قندیل فروزی به شب قدر به مسجد/ مسجد شده، چون روز و دلت، چون شب یلدا»
***
خاقانی در این بیت:
«تو جان لطیفی و جهان جسم کثیف است/ تو شمع فروزنده و گیتی شب یلداست»
انسان آرمانی را به جان لطیف و جهان را به جسم کثیف تشبیه کرده است.
***
سنایی، شاعر عارف قرن ششم هجری، در بیتی اینگونه میگوید:
«به صاحبدولتی پیوند اگر نامی همی جویی / که از یک چاکری عیسی چنان معروف شد یلدا»
سوفیا منشی پور گفت: بعضی فرهنگنویسان (ازجمله مؤلف برهان قاطع) چنین پنداشتهاند که «یلدا» نام یکی از ملازمان حضرت عیسی (ع) بوده، اما دکتر محمد معین (برهان قاطع، ج ۴، ص ۲۴۴۷، پانوشت ۸) بر این باور است که چنین نامی در زمره ملازمان مسیح در هیچ مأخذی دیده نشده و «چاکری عیسی کردن» در بیت سنایی به معنی اختصاص یافتن زمان مزبور به ولادت وی است.
***
واژه یلدا در این بیت از حافظ کنایه از اختناق و استبداد دارد:
صحبت حکام ظلمت شب یلداست / نور ز خورشید خواه بو که برآید
این پژوهشگر مطرح کرد: از آنجا که شب یلدا بلندترین شب سال و آمیخته با تیرگی است، حافظ در بیت یادشده همصحبتی و همنشینی با حاکمان جور و ستم را به شب یلدا تشبیه کرده است و سفارش میکند بهدنبال نور و صبح صادق باشید تا به رستگاری برسید.
سوفیا منشی پور ادامه داد: هوشنگ ابتهاج، متخلص به «سایه»، از شاعران معاصر، شعری دارد که در آن از واژه «یلدا» برای بیان سیاهی زندان و بند استفاده کردهاست:
«ای سایه! سحرخیزان دلواپس خورشیدند / زندان شب یلدا بگشایم و بگریزم»
این پژوهشگر افزود: برای آگاهی بیشتر درباره این آئین کهن خواندن کتاب جشنها و آداب و معتقدات زمستان، گردآوری و تألیف: سید ابوالقاسم انجوی شیرازی، نشر امیر کبیر
باشگاه خبرنگاران جوان فرهنگی هنری ادبیاتمنبع: باشگاه خبرنگاران
کلیدواژه: شب یلدا شب چله فرهنگ شب یلدا شب چله شب سال دی ماه
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.yjc.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «باشگاه خبرنگاران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۹۳۳۷۷۳۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
فال حافظ امروز یکشنبه ۹ اردیبهشت ۱۴۰۳ با معنی و تفسیر
دمی همدم و همراه شدن با حضرت حافظ پیشینهای چند قرنی در میان ایرانیان و فرهنگ ایرانی دارد. بدون شک همه ایرانیان از خردسالی با حافظ و فال این شاعر و عارف نامی آشنایی دارند.
به گزارش «زیسان»، حافظخوانی در مراسمهای مختلف همانند لحظه سال تحویل و شب یلدا، بخشی از فرهنگ و سنت دیرینه جامعه ایرانی است. در کنار خواندن غزلیات، گرفتن فال حافظ نیز یک رسم همیشگی برای ایرانیان است.
این باور قدیمی در میان ایرانیان وجود دارد که حضرت حافظ داننده عالم نهان و غیب است و در لحظات مختلف با رجوع فال حافظ میتوان تصمیم درست را گرفت. فال یکشنبه ۹ اردیبهشت به تفال حافظ بدین گونه است:
ما بدین در نه پِیِ حشمت و جاه آمدهایم
از بد حادثه این جا به پناه آمدهایم
رهروِ منزلِ عشقیم و ز سرحدِّ عَدَم
تا به اقلیمِ وجود این همه راه آمدهایم
سبزهٔ خطِّ تو دیدیم و ز بُستانِ بهشت
به طلبکاریِ این مهرگیاه آمدهایم
با چُنین گنج که شد خازنِ او روحِ امین
به گدایی به درِ خانهٔ شاه آمدهایم
لنگرِ حِلمِ توای کِشتیِ توفیق کجاست؟
که در این بحرِ کَرَم غرقِ گناه آمدهایم
آبرو میرودای ابرِ خطاپوش ببار
که به دیوانِ عمل نامه سیاه آمدهایم
حافظ این خرقهٔ پشمینه بینداز که ما
از پِیِ قافله با آتشِ آه آمدهایم
تعبیر و تفسیر غزلچرخ روزگار راه زندگیات را عوض کرده است و باعث شده طعم یأس و ناامیدی را بچشی. اما در همه حال از یاد خدا غافل نشدهای. اکنون نیز دست به دعا بردار تا خداوند یاریات کند. به زودی به برکت قرآن کرم و بخشش خدا شامل حالت میشود. صبر کن و ببین چگونه آبروی کسانی که میخواستند تو را گناهکار جلوه دهند میرود و همه چیز روشن میشود. مگذار ظواهر تو را فریب دهند و عاقلانه و دور از احساسات تصمیم بگیر.
tags # فال حافظ ، فال سایر اخبار اسرار تکامل آلت جنسی؛ رابطه جنسی انسانهای اولیه مثل گوریلها بود؟ (تصاویر) «زو»؛ گاو عقیم و غولپیکری که توسط انسانها به وجود آمد! اتفاق عجیب که همزمان با انقراض دایناسورها در زمین رخ داد! (تصاویر) کشف پرنده عجیبی که سمت راست بدنش نر است و سمت چپش ماده!